چۆنێتی نووسینی دژبەرێکی باش!

ئامادەکردنی: ئارا خالید

ڕێچکەی تەواو

ئێمە دەزانین کە چیرۆکەکان لە ڕووی تەکنیکییەوە باس لە پاڵەوانەکە دەکەن، بەڵام هەندێک لە  باشترین کارەکتەرەکان  ئەوانەی کە تا ئێستا دروستکراون دژی پاڵەوانەکانمان کاردەکەن، واتە دژبەرەکانن. بەڵام دروستکردنی دژبەرێک کە نمایشەکە بخۆڵقێنێت (لانی کەم بۆ هەندێک لە نوسەران) سەختە!!

لە کاتێکدا نووسینی دژبەرێکی گەورە جیاوازە لە نووسینی پاڵەوانێکی باش، بەڵام ئەوە شتێک نییە کە تۆ نەتوانیت بونیاتی بنێیت. بە تایبەتی لەگەڵ ئەو زانیارییانەی خەریکە دەیخوێنیتەوە.

 لەم بابەتەدا، ئێمە هەوڵ دەدەین ئەم چەمکانە شیبکەینەوە:

* دژبەر چییە

* جۆرە جیاوازەکانی دژبەرەکان

* ڕێچکەیەک بۆ دژبەرێکی گەورە

یەکەم: ئەنتاگۆنیست چییە؟

پێش ئەوەی زیاتر بچینە پێشەوە، پێویستە زانیارییە بنەڕەتییەکانمان دابنێین. کەواتە دژبەر چییە؟

دژبەر هێزێکە- بەزۆری کارەکتەرێکە- کە چالاکانە دژایەتی پاڵەوانەکەت دەکات.

ئەمەش واتە دژبەرەکەت بەبێ پاڵەوانەکەت ناتوانێت بوونی هەبێت. بۆ چیرۆک و کەوانەکانی یەکتر جەوهەرین. بە درێژایی چیرۆکەکەت، دژبەر گەورەترین بەربەستە کە پاڵەوانەکانت دەبێت بەسەریدا زاڵ ببێت.

 ژمارەیەک دژبەری زۆر هەن کە بەرامبەر ئامانجی کارەکتەرەکەت دەوەستنەوە، ئێمە لێرە چوار لە باوترینیان باس دەکەین: خراپەکاران، دژە هاوسۆزەکان، دژە کێبڕکێکارەکان و دژە نەزانراوەکان.

تێبینییەکی خێرا: زۆر کەس پێیان وایە کە دژبەرەکان هەمیشە کارەکتەرن، بەڵام مەرج نییە ئەمە ڕاست بێت. لە هەندێک چیرۆکدا ململانێ بەهۆی کارەساتی سروشتی، تەکنەلۆژی یان دیاردەی تری نا کارەکتەری دروست دەبێت. زریان دەتوانێت دژبەر بێت، لە ڕووی تەکنیکییەوە. بەڵام بۆ ئەم بابەتە، ئێمە تەنها باس لە کارەکتەرە دژبەرەکان دەکەین.

 خراپەکاران

خراپەکارەکان ئەوانەن کە خەڵک زۆرترین بیریان لێدەکەنەوە کاتێک بیر لە دژبەرەکان دەکەنیەوە. ئەوان “کەسە خراپەکان” و نابغە خراپەکانن. ئەوانەن کە هەوڵی دەستبەسەرداگرتنی جیهان دەدەن یان بۆ خۆشی زیان بە کەسانی تر دەگەیەنن.

خراپەکاران بەزۆری لە ئەخلاق و ئامانجەکانیاندا پێچەوانەی پاڵەوانەکانمانن. وەک کارەکتەرێک کە زۆرمان خۆشدەوێت ڕقیان لێمان بێت، خراپەکاران دەرفەتمان پێدەدەن خراپترین جیهانە خەیاڵیەکانمان بە تەواوی نمایش بکەین.

بەڵام خراپەکارێک کە خراپ بێت لە پێناو خراپ بووندا... باشە، ڕاستی زۆر بێزارکەرە بەڵام لە هامان کاتدا زۆریش پێویستە، ئەگەر ڕاستگۆ بین. بیر لە خراپەکارەکان بکەرەوە وەک دەرفەتێک بۆ ئەوەی ئاوێنەیەکی خراپەکاری بێت تا پاڵەوانەکەت ڕابگریت. ئەخلاقی دژبەیەکیان پێ بدە کە لە ڕاستیدا مانادار بێت. با پاڵنەری تایبەت بە خۆیان هەبێت بۆ وەستانەوە و بەردەوامی رێگریکردن دژی پاڵەوانەکان..

خراپەکاران تەنها خراپەکار نین. بەڵکو شایەنی چیرۆک و کەوانە و هەموو ئەو شتانەی خۆیانن کە دەچنە ناو دروستکردنی کارەکتەرێکەوە.

دژە هاوسۆزیەکان

هەندێک لە دژبەرەکان پێیان وایە ئەوەی ئەوان دەیکەن ڕەوایە، و بەبێ گومان ئەوان مەترسیدارترینن! دژبەری هاوسۆزی ئەو دژبەرەیە کە خوێنەر دەتوانێت تێبگات کە بۆچی ئەم کردەوە خراپانە ئەنجام دەدەن.

ئەم کارەکتەرانە پێیان وایە ڕووداوەکانی ڕابردوویان کردەوەکانیان گونجاو دەکات. دەکرێت خیانەتیان لێکرابێت، بەدەست کەسێکەوە ئازاریان چەشتبێت کە دەبوو بیانپارێزێت، یان کارەساتێکی دیکەیان بەسەردا هاتبێت.

هۆکارەکەی هەرچییەک بێت، خراپەکارە هاوسۆزەکان باوەڕیان بە دۆزی خۆیان هەیە بۆ ڕاستکردنەوەی هەڵەیەک، زۆرجاریش خوێنەر- بینەر ڕادەکێشن تا ئەو شوێنەی نازانین کێ بەڕاستی لە لایەنی باشی ئەخلاقیی ململانێکاندایە.

سەرەڕای ململانێ ناوخۆییەکانیان، زۆرجار دژبەرە هاوسۆزەکان خۆیان وەک پاڵەوان سەیر دەکەن. هەندێک جار، ناتوانین لەگەڵیان موناقەشە بکەین.

دژە کێبڕکێکارەکان

هەموو دژبەرێک نایەوێت پاڵەوانەکان بوەستێنێت. بەڵکو هەندێک لە نەیارەکان لەسەر کێبڕکێ گەشە دەکەن. ببینە کێ هەیە حەزی لە ڕکابەرییەکی باش نییە؟

ئەوە ڕێک ئەوەیە کە دژبەرانی کێبڕکێکارن: بەڕاستی چیرۆکە وەرزشییەکان پڕن لە دژبەری کێبڕکێکەر.

ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە ئەم ڕکابەرانە بەزۆری بەربەستی ڕاستەوخۆ نین بۆ پاڵەوانەکانمان. بەڵکو شتێکن کە ئێمە بەکاریان دەهێنین بۆ پێوانەکردنی هێز و گەشەی پاڵەوانەکەمان. ئەوە خواستی لێدانی یەکترە کە دژبەرێکی کێبڕکێکار و پاڵەوانی هاوتایان دەباتە پێشەوە.

ئەگەر هەڵبژێریت دژبەرێکی کێبڕکێکار بنووسیت، ئەوا سەیری ئامانجێکی هاوشێوە دەکەیت- هەرچەندە پاڵنەرەکانی جیاوازن- کە ئەوان و پاڵەوانەکەت هاوبەشن. ڕکابەری پاڵەوانەکەت بەزۆری بە درێژایی زۆربەی چیرۆکەکە لێهاتووتر، بەهێزتر، خێراتر، زیرەکتر، یان بەناوبانگتر دەبێت، ڕەنگە تا ئەو کاتەی کە مۆنتاژێکی ڕاهێنانی شیرین (یان هاوتای نووسراوەکەی) و وتارێکی ئیلهامبەخش پاڵەوانەکەت بەرەو سەرکەوتن تا لوتکەدا دەبات.

دژە نەناسراوەکان

ئامادەی بۆ پێچ و پەنایەکی پڵۆت؟ هەندێک چیرۆک دژبەریان هەیە کە لانیکەم بۆ ماوەیەک ئاگاداری ئەوە نین کە کارێکی هەڵە دەکەن. ئەم دژبەرە نەزانانە وەک هاوسۆزەکان نین کە پێیان وایە کارە ئەخلاقییە جێی پرسیارەکانیان ڕەوایە، بەڵکو بەڕاستی هیچ بیرۆکەیەکیان نییە کە کارەکانیان خراپە.

ئەمەش کاتێک ڕوودەدات کە کارەکتەرێک لەلایەن کەسێکی ترەوە فێڵی لێدەکرێت یان بەلاڕێدا دەبرێت و شتێک دەکات کە لەو کاتەدا ڕاست دەردەکەوێت. بیر لە چیرۆکەکانی وەک عەلادین بکەرەوە کە کارەکتەری تایتڵی ئێمە لەلایەن جەعفەرەوە فێڵی لێدەکرێت و چراکە دەدزێت. من ناڵێم عەلادین خراپەکار بووە، بەڵام بۆ ماوەیەک، دژبەرێکی نەزانراو بوو.

لە هەندێک چیرۆکدا ئەو بێئاگاییە دەتوانێت تا کۆتایی کتێب - فیلمەکە بەردەوام بێت. دەتوانیت کەوانەیەکی ڕزگارکردن دابڕێژیت بۆ ئەوەی یارمەتی دژبەرەکەت بدەیت و هەست بە باشتربوونی خۆیان بکەن ئەگەر بتەوێت. یان دەتوانیت تەنها ڕێگە بدەیت دژە نەزانەکەت لە دەرئەنجامەکانی کارەکانیاندا بڕوات بەرەو سەرەوە. ئەوە ئێوەن، نووسەری دڕندە.

ڕێچکەیەک بۆ ئەنتاگۆنیستەکان

لە کاتێکدا ئێمە چەندین جۆری دژبەرمان هەیە، بەم هۆیە ڕێگەت پێدەدرێت تێکەڵیان بکەیت و هاوتایان بکەیت بۆ ئەوەی لەگەڵ پێداویستییەکانی چیرۆکەکەت بیگونجێت و دژبەرێکی تایبەت بە چیرۆکەکەت بخوڵقێنیت. خراپەکارێکی هاوسۆزت دەوێت؟ بیدۆزەرەوە. ڕکابەرێکی نەزانراو؟ بێگومان دەکرێ، بەڵام پێش ئەوەی زۆر قووڵ بیت، با سەیری ڕێچکەیەک بکەین بۆ دژبەرێکی باش.

• 
  
  

دەتوانیت ئەم ڕێگایە وەربگریت و بە ئارەزووی تایبەت خۆت تامی تاڵی دژبەرەکەت بکەیت 

٢ کوپ کەموکوڕی- پاڵنەر- هاندان

گرنگترین بەش لە هەر دژبەرێکدا پاڵنەرەکەیەتی. تەنانەت ئەگەر تۆ دژبەرێکی هاوسۆزیش نەنووسیت، خوێنەر- بینەر گرنگی بە کارەکتەرێک نادات و باوەڕیان پێناکات کە پاڵنەرێکی واقیعی نەبێت.

فێڵەکە لەگەڵ دژبەرەکاندا ئەوەیە کە ئەو پاڵنەرە کەموکوڕی تێدابێت. پاڵنەرێکی کەموکوڕی ئەوەیە کە پاڵەوانەکان لە دوژمنەکانیان جیا دەکاتەوە. ئەگەر خراپەکارەکانمان کەموکوڕییان نەبووایە، ئەوا پاڵەوان دەبوون! بۆیە دڵنیابە کە دژبەرەکەت پڕە لە پاڵنەریی کەموکوڕی.

جانتایەکی تەواو لە زانیاری بەجوڵەخستن.

لایەنێکی دیکەی دژبەرێک کە لە هاوتاکەیان جیایان دەکاتەوە چالاکییە پێشوەختیەکانیەتی.

ئەگەر تۆ شارەزا بیت لە پێکهاتەی چیرۆکەکاندا، دەزانیت کە پاڵەوانەکان بەشێکی زۆری زۆربەی چیرۆکەکان بە کاردانەوە بەسەر دەبەن. ئەوان ئەگەر بە ناو ئاودا بڕۆن، هەموو هەوڵێکیان دەدەن بۆ ئەوەی سەریان لە سەرووی شەپۆلەکانەوە بێت. تا ئەو کاتەی گەشە دەکەن و دەگۆڕدرێن، تەنیا کاردانەوەیان هەیە بەرامبەر بە هەموو ئەو شتانەی کە لە دەوروبەریان ڕوودەدەن.

بەداخەوە بۆ پاڵەوانەکەت، نەیارەکانیان پێچەوانەیە. دژبەرەکان بە گەشت و کەوانەکانی خۆیاندا تێدەپەڕن، بەڵام لە سەرەتای چیرۆکەکەتەوە چالاکن. ئەمە گرنگە، بەو پێیەی دژبەرەکان گەورەترین بەربەستن کە کارەکتەرەکانت ڕووبەڕووی دەبنەوە. ئەگەر ئەوان هەوڵی ئەوە نادەن ژیانی پاڵەوانەکانت قورس بکەن، ئەوا تۆ چیرۆکێکی زۆر ورووژێنەرت نییە.!

ڕشاندنی سیفەتە دژبەیەکەکان

تەواوی خاڵەکانی دژبەرەکان ئەوەیە کە وەک فۆیلێک بۆ پاڵەوانەکەت مامەڵە بکەن. ئەوان تیشک دەخەنە سەر ئەخلاق و کەموکوڕی و خاڵە بەهێز و لاوازەکانی پاڵەوانەکەت. بۆ ئەو مەبەستەش، دژبەرەکەت دەبێت پێچەوانەی پاڵەوانەکەت بێت، لانیکەم لە هەندێک ڕووەوە.

ئەگەر پاڵەوانەکەت خوێنەر یان نوسارێکی زیرەکی کتێب بێت، ڕەنگە دژبەرەکەت لە ڕووی جەستەییەوە بەهێز بێت. ئەگەر پاڵەوانەکەت هەژار بێت، ڕەنگە خراپەکارەکەت دەوڵەمەند بێت. ئەگەر گروپی خوێندکارانی کۆلێژەکەت دەیانەوێت دارستانێکی کۆن ڕزگار بکەن، ڕەنگە دوژمنەکانیان ئەوانە بن کە دەیانەوێت دارستانەکە لەناوببەن بۆ بەرژەوەندی کەسی و ڕەنگە خاوەن کارگەیەکی دارتاشی یان بیناسازی بن.

هەر جارێک دژبەرەکەت نیشان دەدات کە چەندە دەتوانن خراپ بن، ئەوە تیشک دەخاتە سەر ئەوەی کە پاڵەوانەکەت چەندە باش دەتوانێت بێت- و بە پێچەوانەشەوە. ئەم کۆنتراستە بەکاربهێنە بۆ دروستکردنی کارەکتەری گەورە.

دەست لێدانێک لە سیفەتە هاوشێوەکان

تەنها بۆ ئەوەی شتەکان خۆش بن، دەتەوێت کارەکتەرە سەرەکییەکانتان هەندێک لێکچوونیان هەبێت. کاتێک پاڵەوان و دژبەرەکەت سیفەتی هاوشێوەیان هەیە، ئەوە چینێکی ئاڵۆزی بۆ هەردووکیان زیاد دەکات. لەناکاو پاڵەوانەکەت تەنها چەند هەڵبژاردنێکی هەڵە دوورە لەوەی کە دوژمن بێت و دژبەرەکەت هەست دەکات وەک ئەوەی دەکرا پاڵەوان بن ئەگەر ژیان کەمێک جیاوازتر بڕوات.

باشترین بەش ئەوەیە کە دەتوانیت هەموو ئەمانە پیشان بدەیت نەک پەرەگرافەکان بۆ گێڕانەوەی بەسەر بەریت. خوێنەرانت زیرەکن؛ دەتوانن خاڵەکانی نێوان کارەکتەرە سەرەکییەکانتان بەیەکەوە ببەستنەوە. تەنها زۆر لەیەکیان مەکە یان مەترسی ئەوەت لەسەرە چیرۆکەکەت مات بکەیت.

چەپکێک لە خراپەکاری بۆ تامکردن ئەگەر حەزت لە بەهاراتە

هەموو دژبەرێک پێویستی بە خراپەکاری نییە. بەڵام، لە کاتی دروستکردنی کارەکتەرەکاندا، خراپ بوون دەتوانێت زۆر خۆش بێت.

هەروەک چۆن هەموو ئەو شتانەی تا ئێستا خوێندووتەتەوە، پێویستە مەبەستێک لە پشت دڕندەیی کارەکتەرێکەوە هەبێت. واتای بوون چی بۆ کەوانەکەیان دەکات؟ چۆن تیشک دەخاتە سەر ئەو کارەساتانەی کە تووشی بوون؟ ئایا کردەوە ترسناکەکانی دژبەرەکەت وا دەکات پاڵەوانەکەت ئەوەندە باشتر دەربکەوێت؟

خراپەکاری بەهاراتێکە چونکە هەموو ئەو تامانەی تر دەکێشێتە دەرەوە کە تۆ بەردەوامیت. بەڵام زۆری تامێکی خراپ لە دەمی خوێنەرەکەتدا بەجێدەهێڵێت.

کرافت ئەنتاگۆنیستێکی سەرسوڕهێنەر لە دابل*

دژبەرەکان بەشێکی سەرەکین لە چیرۆکەکەتدا. لە کاتێکدا هەندێک چیرۆکی گەورە ئەم جۆرە کارەکتەرەیان نییە، بەڵام زۆرێک لە باشترین و یادگارترین کتێبەکان کە تا ئێستا نووسراون دژبەری گەورەیان هەیە.

کەواتە، ئەگەر چیرۆکەکەت بەختی باش بوو دوژمن و ڕکابەری هەبێت، بەو ڕێزە مامەڵەیان لەگەڵ بکە کە ئەگەر ڕاستەقینە بوونایە لەگەڵت دەدوان! باشترین ڕێگە بۆ ئەوە ئەوەیە کە بەڕاستی ژیانیان پێبدەیت و دابل ڕێگەت پێدەدات ئەوە بکەیت.

تۆڕی پڵۆت ئامرازێکی ناوازەیە کە لە دابلدا یەکخراوە، بە شێوەیەکی بێ کێشە دیمەن و تێبینییەکانتان تێکەڵ دەکا تۆڕی پڵۆت پێکدێت لە ستوونی (هێڵەکانی پڵۆت) و (خاڵەکانی پڵۆت).

* بەکارهێنانی تۆڕی پڵۆت ڕێگەیەکی زۆر باشە بۆ ڕێکخستنی بیرۆکەکانت بۆ هێڵێکی چیرۆکی پڕفرۆش. تۆڕی پڵۆتی (دابڵ پڵاتت گرید)، ئیلهامەکەی لەو شێوازە وەرگرتووە کە بۆ پڵۆتکردنی زنجیرەی هاری پۆتەر بەکارهاتووە.